Veel mensen die naar Krakau komen combineren dat met een bezoek aan voormalig concentratiekamp Auschwitz – Birkenau. Een indrukwekkende dagtocht die de tweede wereldoorlog pijnlijk duidelijk in beeld brengt. Auschwitz is niet het enige kamp bij Krakau. Ook in de stad zelf hadden de nazi’s een concentratiekamp ingericht: Plaszów. Bij het grote publiek is dat bekend als het kamp waar het boek/de film Schindler’s List zich afspeelt. Hoewel er van het kamp zelf niet zoveel meer over is, kun je de plek wel bezoeken om iets te leren over de geschiedenis.
Als je buiten het gezellige stadscentrum in een rustige woonwijk de weg naar boven volgt, maakt de bebouwing ineens plaats voor een grote, groene open ruimte. Je zou bijna denken dat het een lekker park is: een zacht windje blaast door de begroeiing, vogels zingen hun lied. Toch zie je hier niet snel gezellige barbecues of spelende kinderen. Zodra je namelijk het groen in stapt, word je attent gemaakt op de zwarte geschiedenis van deze plek. Grote borden waarop in twee talen staat: ‘Dit is de plek van een voormalig concentratiekamp. Gelieve de geschiedenis te respecteren’.
Geschiedenis concentratiekamp Plaszów
Plaszów werd in 1942 door de nazi’s ingericht als werkkamp. De locatie was niet toevallig gekozen: op dat moment lag er een Joodse begraafplaats. Gevangenen, voornamelijk joden uit de nabijgelegen getto in Podgórze, moesten in het kamp zware arbeid verrichten. Zo werd er veel steen gewonnen, veelal met de hand. Door de slechte voorzieningen was het sterftecijfer hoog. Veel mensen bezweken aan het werk, of werden ziek. Daarnaast vonden er ook om de kleinste vergrijpen liquidaties plaats.
In de jaren die volgden groeide het kamp sterk. Bij het opheffen van getto’s in Krakau en omringende steden, werd de joodse bevolking in Plaszów weggestopt. Ook Poolse politieke gevangenen en zigeuners kwamen hier terecht. Op z’n grootst, halverwege 1944, zaten er 20.000 mensen in het kamp, dat toen 80 hectare groot was. In de jaren dat het kamp actief was, vonden 5.000 mensen de dood. In januari 1945 werden de laatste gevangenen gedwongen een dodenmars te maken naar Auschwitz. Zij die de tocht overleefden, wachtte de gaskamer. Kort daarna arriveerde het Russische leger in Krakau om het lege kamp te bevrijden.
Anders dan bij Auschwitz is er van concentratiekamp Plaszów nauwelijks iets bewaard gebleven. De nazi’s verwoestten op de valreep veel van het kamp om geen bewijzen achter te laten. De Russen sloopten daarna wat nog overeind stond. Het enige wat nu nog stamt uit die tijd is het Grijze Huis. Voor de oorlog hoorde dat bij de Joodse begraafplaats. Tijdens de oorlog was het eerst het kantoor van kampcommandant Amon Goeth en SS-ers. Later in de oorlog deed het dienst als gevangenis en werden er mensen gemarteld. In het kamp gold over het algemeen: als je het grijze huis in ging, kwam je er waarschijnlijk niet meer uit.
Plaszów, het Grijze Huis en de film Schindler’s List
Het Grijze Huis is ook terug te zien in de film Schindler’s List, al moet je wel weten waar je moet kijken. Alleen het interieur is te zien. Het concencentratiekamp Plaszów speelt een belangrijke rol in de film. De scenes die in het kamp afspelen zijn echter opgenomen in de nabijgelegen Liban afgraving. Tot op de dag van vandaag zijn daar nog wat overblijfselen van de filmopnames te vinden.
Voormalig concentratiekamp Plaszów bezoeken
Tegenwoordig is de voormalige locatie van het concentratiekamp Plaszów een groot, groen en rustig gebied waar je rond kunt lopen. Om de geschiedenis niet verloren te laten gaan, staan er sinds 2018 verspreid over het terrein, borden met foto’s van het kamp. Ook staan er verhalen bij met informatie (in het Engels) en persoonlijke anekdotes van gevangenen die in Plaszów hebben gezeten. Verder vind je tussen het groen verschillende monumenten en gedenkstenen. Aan de zuidkant van het gebied staat een groot, stemmig beeldhouwwerk dat dient als herinnering aan de slachtoffers van het nazi-bewind. Je kunt het voormalig concentratiekamp Plaszów (zie hier op de kaart) vanaf de stad het beste bereiken door de straat Jerozolimska te zoeken. Als je met de tram komt (zo’n 12 minuten met lijn 3, 6, 13 of 24 vanuit het centrum) kun je uitstappen bij halte Cmentarz Podgórski en het laatste stukje lopen.
Gepubliceerd op 18 augustus 2018